Ο 33χρονος Μάρκο Βουορινχάιμο είναι Φινλανδός. Είναι ράπερ. Είναι διάσημος στην πατρίδα του και σιγά σιγά και στον υπόλοιπο κόσμο. Και είναι κωφάλαλος, παιδί, μάλιστα, οικογένειας κωφαλάλων, που δεν αντιμετώπισε ποτέ την ιδιαιτερότητά της ως «ειδική ανάγκη».
Ούτε και ο Μάρκο την αντιμετωπίζει έτσι. Προτιμά να συστήνεται ως μέλος μιας «γλωσσικής μειονότητας με τη δική της κουλτούρα και ιστορία». Εννοεί φυσικά την κοινότητα όσων επικοινωνούν με τη νοηματική γλώσσα (sign language). Από εκεί αντλεί και το ψευδώνυμο με το οποίο είναι γνωστός στον κόσμο του χιπ-χοπ: Signmark υπέγραφε και στους δύο προσωπικούς δίσκους που έχει κυκλοφορήσει (από τη Warner).
Ο αμύητος στο μουσικό σύμπαν του Μάρκο δεν μπορεί βέβαια παρά να αναρωτηθεί πώς ερμηνεύει τα χιπ-χοπ τραγούδια του που, όλα, συνδέονται με την ιστορία, την κουλτούρα και τον αγώνα για τα δικαιώματα της δικής του «μειονότητας». Την απάντηση θα δουν και θα ακούσουν εκ του σύνεγγυς όσοι θα βρεθούν αύριο (8.30 μ.μ.) στο αίθριο του Μουσείου Μπενάκη, στη συναυλία που συνδιοργανώνει, με ελεύθερη είσοδο, η Ομοσπονδία Κωφών Ελλάδας και η Επιτροπή Νεολαίας της ΟΜΚΕ. Ο τίτλος της είναι «See the music». Εκτός από τον Signmark, η συναυλία υπόσχεται να «δείξει» τη μουσική του Κωνσταντίνου Βήτα (που θα ερμηνεύσει μερικά από τα πιο κλασικά του τραγούδια, με παράλληλη μετάφραση στην ελληνική νοηματική γλώσσα), καθώς και της ομάδας Quilombo που μαζί με μία 12μελή μπάντα κρουστών θα φροντίσουν για το εορταστικό φινάλε της βραδιάς.
Μεγάλος γκεστ-σταρ της εκδήλωσης ο Signmark, θα «τραγουδήσει» τους στίχους του στην αμερικανική νοηματική γλώσσα, όσο ο σταθερός συνεργάτης του κι επίσης γνωστός χιπ-χοπ μουσικός Brandon θα «δανείζει» φωνή στα τραγούδια. Πώς θα γίνει αυτό; Ο Μάρκο δίνει μεστές, σαφείς και ειλικρινείς απαντήσεις, διαφωτίζοντάς μας και γι' αυτό και για πολλά άλλα, σημαντικότερα κι από την αυριανή εκδήλωση.
- Μπορεί να είναι κοινότοπο, αλλά σ' αυτήν την περίπτωση είναι και ουσιαστικό: Τι λέτε σε νέους ανθρώπους που ανήκουν στη δική σας «γλωσσική μειονότητα»;
«Να βεβαιωθούν ότι εκτιμούν όσο πρέπει την ωραία μας γλώσσα. Να της επιτρέψουν να φαίνεται και να ανθεί. Να σιγουρευτούν ότι παραμένει καθημερινά ζωντανή και παρούσα».
- Ποιος ήταν ο πρώτος ήχος και ποια η πρώτη μουσική που «ακούσατε»;
«Η πρώτη μουσική προερχόταν από κάτι κρουστά στο νηπιαγωγείο: Περισσότερο τα αισθάνθηκα με την αφή, παρά τα άκουσα με τα αυτιά μου. Είναι, άλλωστε, γνωστό ότι ο ήχος είναι, ουσιαστικά, κύματα που ταξιδεύουν στην ατμόσφαιρα κι ότι, όταν αυτά προσκρούουν σε κάτι, μπορεί κάποιος να αισθανθεί τις δονήσεις. Τον πρώτο ήχο της ζωής μου, όμως, δεν τον θυμάμαι, αν και το πιθανότερο είναι ότι προερχόταν από το ιατρικό ωτοσκόπιο στη διάρκεια κάποιας από τις εκατοντάδες εξετάσεις που έπρεπε να υποστώ ως παιδί».
- Πώς ήταν τα παιδικά και τα σχολικά σας χρόνια;
«Η μάνα μου λέει πως ήμουν ένα πολύ ευτυχισμένο παιδάκι. Γεννήθηκα με θετική στάση απέναντι στη ζωή. Αυτό ήταν για μένα το φυσιολογικό κι αισθανόμουν μια χαρά. Αργότερα, στο σχολείο πια, άρχισα να συνειδητοποιώ, για πρώτη φορά, ότι κάποιοι με κοροϊδεύουν ή με απομονώνουν επειδή είμαι κωφός. Ομολογώ ότι μερικές φορές τα πράγματα ήταν δύσκολα, ειδικά στα χρόνια της εφηβείας, όταν βρισκόμουν συνεχώς μπλεγμένος σε καβγάδες με άλλα αγόρια, προσπαθώντας να υπερασπιστώ τον εαυτό μου ή τον μικρό μου αδελφό, που είναι επίσης κωφός. Κάποια στιγμή κατάλαβα ότι δεν αξίζει να τσακώνεσαι. Αποφάσισα ότι, για να τους δείξω ποιος είμαι, θα πετύχω στη ζωή μου. Την τελευταία λέξη ήθελα να την πω εγώ. Και την είπα τη μέρα που υπέγραψα δισκογραφικό συμβόλαιο με τη Warner».
- Πώς διδαχτήκατε να τραγουδάτε;
«Μέσω της νοηματικής γλώσσας. Ολη η οικογένειά μου είναι κωφή. Η νοηματική γλώσσα ήταν η πρώτη μας γλώσσα, η 'μητρική' μας γλώσσα, δηλαδή».
- Ηδη από παιδί γράφατε ποιήματα...
«Εγραφα ποιήματα για να τα χαρίζω στα κορίτσια που ήθελα να φιλήσω!»
- Πότε αποφασίσατε συνειδητά πως η μουσική είναι αυτό που θέλετε να κάνετε στη ζωή σας;
«Ημουν έφηβος όταν συνειδητοποίησα ότι θέλω να δίνω μουσικές παραστάσεις. Παρακολουθούσα με πάθος το MTV και βαθιά μέσα μου ήξερα ότι μια μέρα θα ανεβώ κι εγώ σε μία συναυλιακή σκηνή, όπως ο Μάικλ Τζάκσον. Περίπου τότε άρχισα να 'μεταφράζω' τα τραγούδια που σκαρφάλωναν στα top-charts: Ηταν κυρίως mainstream, ποπ δημιουργίες καλλιτεχνών που είχαν βέβαια την ακοή τους. Οταν σπούδαζα πια στο Πανεπιστήμιο, άρχισε να με ενδιαφέρει το χιπ-χοπ. Ερωτεύτηκα τη χιπ-χοπ κουλτούρα που δίνει έμφαση στο οπτικό μέρος, το χορό, την κίνηση, τα γκράφιτι, το ύφος, τα άνετα ρούχα και τη χαλαρή συμπεριφορά. Φυσικά το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της είναι για μένα ο ρυθμός. Αυτό το ξεκάθαρο 'μπιτ' που μπορώ να νιώσω μέχρι τα κόκαλά μου. Γιατί οι βασικότερες αισθήσεις μου είναι η όραση και η αφή.
Η μουσική είναι όμως και κίνηση. Είναι χορός, αλλά είναι και κινησιολογία. Οταν, παιδί, έβλεπα το MTV, παρατηρούσα ότι οι ράπερ χρησιμοποιούν πολύ τα χέρια τους. Ετσι τόνιζαν το μήνυμα ή τον τρόπο εκφοράς του λόγου μέσα στη μουσική κι αυτή η 'χορογραφία' με τα χέρια τούς βοηθούσε να μένουν σταθεροί στο ρυθμό. Σκέφτηκα ότι αυτό ταιριάζει και με το στιλ μου και με τη νοηματική γλώσσα.
Ισχύει όμως και κάτι ακόμα. Η κουλτούρα του χιπ-χοπ συνδυάζει παραδοσιακά τις παραστατικές τέχνες με τη μουσική και την κοινωνική κριτική. Μέσω αυτής, ήθελα να περάσω το δικό μου μήνυμα, έτσι ώστε να εμψυχωθεί μια ολόκληρη 'κοινότητα', μια μειονότητα δηλαδή, που είχε μείνει για πολύ καιρό βουβή. Το χιπ-χοπ και η ραπ άλλωστε εμψύχωσαν κι άλλες μειονότητες στη Νέα Υόρκη όπου γεννήθηκαν. Ανακάλυψα ότι η μουσική είναι ένα πανίσχυρο εργαλείο για να διαδώσεις το μήνυμά σου. Και φυσικά η μουσική είναι πολλά περισσότερα απ' όσα μπορείς ν' ακούσεις».
«Δεν συνθέτω τίποτε. Δεν μπορώ να ακούσω τη μουσική με τον ίδιο τρόπο που μπορεί η μεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων. Από την άλλη πλευρά, θα 'θελα η μουσική μου να λειτουργεί και για το κοινό των ακουόντων. Γι' αυτό αποφεύγω τη σύνθεση: Η μουσική μου θα ηχούσε ως δημιουργία ενός κωφού. Συνεργάζομαι, όμως, με έναν κορυφαίο παραγωγό που γράφει μουσική για τους καλύτερους ράπερ του φινλανδικού τοπ-10. Εκείνος φτιάχνει ρυθμούς για μένα. Οταν πρωτοξεκινήσαμε, συζητήσαμε πολύ οι δυο μας για το πώς ερμηνεύω τη μουσική, πώς την αντιμετωπίζω, πώς τη νιώθω και τι εκφράζω με τους στίχους μου. Με βάση αυτό, δοκιμάσαμε πολλά διαφορετικά στιλ, ρυθμούς και τέμπο. Ηταν μια μακρά και πολύπλοκη διαδικασία, αλλά νομίζω πως και ο παραγωγός μας έμαθε πολλά καινούργια πράγματα!»
- Ο Μπράντον είναι «η φωνή σας». Πώς συνεργάζεστε;
«Ολη η μουσική μας ερμηνεύεται ταυτόχρονα σε δύο γλώσσες: στα αγγλικά και στην αμερικανική νοηματική. Ο Μπράντον είναι από μόνος του ένας διάσημος καλλιτέχνης του χιπ-χοπ. Ο ίδιος θέλησε να είναι εκείνος που θα δίνει φωνή στα νοήματά μου. Αποδείχτηκε εκπληκτικός συνεργάτης. Συγχρονιζόμαστε πολύ καλά στη σκηνή. Δεν είναι εύκολο. Αντίθετα, είναι πολύ δύσκολο να συντονιστούμε σε μια αμοιβαία ροή των λέξεων, κρατώντας το ίδιο τέμπο και νιώθοντας το ρυθμό, όσο εκείνος 'ραπάρει' στα αγγλικά κι εγώ στη νοηματική. Το μήνυμα μεταφράζεται στην 'κουλτούρα' δύο απολύτως διαφορετικών γλωσσών. Είναι μεγάλη πρόκληση, αλλά εγώ και ως χαρακτήρας λατρεύω να κάνω ό,τι θεωρείται αδύνατο να γίνει».
- Ποιες είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζετε στο συντονισμό σας;
«Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να 'μεταφράζεις' παροιμίες ή ιδιωματικές εκφράσεις που είναι ιδιαίτερο και αποκλειστικό χαρακτηριστικό κάθε γλώσσας και κάθε κουλτούρας. Επίσης ο ρυθμός είναι πολύ διαφορετικός από γλώσσα σε γλώσσα. Κάποια πράγματα προφέρονται κοφτά με 6 λέξεις στα αγγλικά, αλλά με ένα μόλις σήμα στη νοηματική γλώσσα. Ή, αντίθετα, κάποιες έννοιες απαιτούν 5 κινήσεις στη νοηματική, αλλά μόνον μία λέξη στα αγγλικά. Σε τέτοιες περιπτώσεις ο συγχρονισμός είναι σχεδόν αδύνατος. Κι όμως μαθαίνεις πώς να το κάνεις: 'Σπας' την κίνηση σε διαφορετικά μέρη ή προσθέτεις λέξεις... Τελικά, αφού και στη νοηματική γλώσσα υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι να πει κανείς το ίδιο πράγμα, τέχνη είναι να επιλέγεις τον οπτικά καλύτερο τρόπο.
Γι' αυτό ό,τι με ενθουσιάζει περισσότερο είναι να γράφω τους στίχους και τα τραγούδια μου! Ελπίζω ότι ανάμεσα σε όλες αυτές τις περιοδείες, τα ταξίδια και τις συναυλίες, θα βρω περισσότερο χρόνο για να κάνω πραγματικά δημιουργική δουλειά».
- Μιλάτε για τον «οπτικά καλύτερο τρόπο» μετάδοσης της μουσικής. Πώς «βλέπει» κάποιος τη μουσική;
«Ελάτε στο σόου μας και θα δείτε. Είναι κάτι που δεν μπορώ να το εξηγήσω. Είναι μια εμπειρία που πρέπει να τη ζήσετε μόνοι σας».
- Εχετε δηλώσει συχνά πως «οι κωφοί δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως φορείς κάποιας αναπηρίας αλλά ως γλωσσική μειονότητα με τη δική της κουλτούρα και ιστορία». Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα άποψη...
«Είναι μάλλον πολύπλοκο να το εξηγήσω. Εξάλλου, οι δημοσιογράφοι το αντιλαμβάνονται συνήθως λανθασμένα, μια που η δουλειά τους είναι να απλοποιούν τα πράγματα, έτσι ώστε να μπορεί να τα κατανοεί το ευρύ κοινό. Αυτό που μπορώ να σας πω, όμως, είναι ότι δεν έχω 'ανάπηρη' προσωπικότητα. Δεν αισθάνομαι ότι έχω κάποιο έλλειμμα, κάποιο είδος ανεπάρκειας ή ατέλειας. Νιώθω υπέροχα που είμαι εγώ.
Υπάρχει βέβαια κι ένα θέμα που αφορά την κοινωνία. Το ποιος είμαι και το πώς αντιμετωπίζομαι προσδιορίζεται και από άλλους. Οταν είμαι ανάμεσα σε κωφούς, ανταλλάσσουμε νοήματα, επικοινωνούμε και ζούμε την καθημερινή μας ζωή απολύτως φυσιολογικά κι ευτυχισμένα. Συχνά, όμως, όταν συναντώ κάποιον που ακούει και δεν ξέρει τη νοηματική γλώσσα, νιώθω να με αντιμετωπίζει με φόβο επειδή είμαι διαφορετικός. Τότε έχουμε πρόβλημα. Κι όμως σχεδόν καθημερινά χρειάζεται να έρχομαι σε επαφή με ακούοντες που δεν ξέρουν τίποτα για τον κόσμο μου, για τη ζωή ή για τη γλώσσα μου και παρ' όλα αυτά παίρνουν αποφάσεις για μένα: δάσκαλοι, γιατροί, βουλευτές κ.λπ. Οταν λοιπόν συναντώ την 'πλειοψηφούσα κοινωνία' γίνομαι 'ανάπηρος' επειδή δεν υπάρχει τρόπος επικοινωνίας και χαρακτηρίζομαι 'δυσλειτουργικός' επειδή δεν έχω πρόσβαση στις ίδιες λειτουργίες. Ομως, δεν κάθομαι σε ειδική θέση 'Για κωφούς' στο λεωφορείο, δεν μπορώ να συμμετάσχω στους Παραολυμπιακούς, ούτε έχω κάποιον που να με βοηθάει να ξεπερνώ τις καθημερινές δυσκολίες.
Οσο για τις άλλες ομάδες 'ατόμων με ειδικές ανάγκες', όπως είναι οι τυφλοί ή οι άνθρωποι με κινητικά προβλήματα; Εμείς οι κωφοί διαφέρουμε και από αυτούς, μια που δεν μοιραζόμαστε την ίδια γλώσσα. Δεν έχουμε πρόσβαση στις ειδήσεις της φινλανδικής τηλεόρασης ούτε στις σειρές που δεν έχουν υποτιτλισμό. Δεν ταυτιζόμαστε, λοιπόν, μαζί τους, γιατί εκείνοι μπορεί να θεωρούνται 'περισσότερο Φινλανδοί' από εμάς τους κωφούς. Γιατί εμείς αντιμετωπίζουμε τους εαυτούς μας κατ' αρχήν ως χρήστες της νοηματικής και μέλη της κουλτούρας και της κοινωνίας των κωφών και δευτερευόντως ως Φινλανδούς».
- Κάνοντας τον απολογισμό σας μέχρι εδώ, ποιες θα λέγατε ότι ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες που έπρεπε να ξεπεράσετε για να κάνετε τ' όνειρό σας για τη μουσική πραγματικότητα;
«Οι δυσκολίες προέρχονται κυρίως από ανθρώπους εκτός της δικής μου 'κοινότητας', χωρίς να αποκλείονται και όσοι κωφοί έχουν την πεποίθηση ότι η μουσική είναι κάτι που αφορά αποκλειστικά τους ακούοντες. Γι' αυτό έχω κάνει σεμινάρια σε ενήλικες κι έχω διδάξει κωφά παιδιά τη μουσική, το ρυθμό, τη ρυθμολογία της νοηματικής κ.λπ. Μια ακόμα δυσκολία ήταν ότι συχνά αισθάνομαι ν' αντιμετωπίζομαι με προκατάληψη επειδή είμαι ένας κωφός καλλιτέχνης στη μουσική βιομηχανία. Οι άνθρωποι μερικές φορές είναι πολύ συντηρητικοί. Κι όμως, την ίδια στιγμή, η Warner αποδείχτηκε αρκετά ανοιχτόμυαλη για να μου ζητήσει να υπογράψουμε συμβόλαιο. Ελπίζω ότι τα ραδιόφωνα θα παίζουν τη μουσική μου και τα μουσικά κανάλια θα προβάλλουν τα βιντεοκλίπ μου, πράγμα που δεν έχει συμβεί, μέχρι στιγμής, στη Φινλανδία. Αλλά... στο μέλλον, ο κόσμος μπορεί να αλλάξει και να γίνει πιο ανεκτικός απέναντι σε όσους διαφέρουν. Δεν έχω πάψει να ελπίζω ότι οι άνθρωποι θα βρίσκουν πάντα τον τρόπο να δημιουργήσουν αυτό που θέλουν - με τη βοήθεια των άλλων ή και χωρίς αυτήν».*
